بازار قدیمی قم با مجموعهای متشکل از راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه در بافت قدیمی این شهر قرار دارد تیمچه فرشفروشهای بازار قدیم قم بازار قدیمی قم
این مجموعه که از جمله آثار تاریخی و دیدنی شهرستان و همچنین استان قم است، شامل دو راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یک سو به سنت معماری بازار باز میگردد و از سوی دیگر به خاطر گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از هوای کویری قم است.
تهویه و نور رسانی بازار از طریق دریچههایی که در پوشش گنبدی آن تعبیه شده صورت میگیرد. این دریچهها در بالای گنبد به شکل دایره و در دو طرف آن قرار دارند و به شکل نمایان هستند. ترکیب نوری که از سقف میتابد و حجم گنبدی سقف، فضایی دلنشین به وجود میآورد.
یکی از بازماندگان حقیقی صنعت سفالسازی ۶۰۰۰ ساله ، پیشهٔ مهره سازی است که چیزی جز مهره های فیروزه ای رنگ تولید نمی کند . یکی از استادان این فن در قم دوازده کارگر دارد و مصرف سالانه قلیای او بیش از پنجاه تن است . خمیر سنگی گل آن مانند چیزی است که سنگینه سازها درست می کنند . بچه های کوچک روی زمین چمباتمه زده و یا چونه خاک سنگ ، در کف دست خود مهره هایی به قطر دو سانتیمتر درست کرده و در سینیهایی که در کنار آنهاست می گذارند ، و یک کارگر جوان با چرخ مته ، توی آنها را سوراخ می کند .
وقتی که خشک شدند آنها را در لعاب قلیایی که رنگیزهٔ آن اکسید مس است فرو می برند . بنا به گفته یکی از استادان هر بار بیست و چهار عدد مهره تازه ساخته شده و آنها را سوراخ کرده در بشقاب تختی که ته آن آمیخته ای از جوهر شیشه و اکسید پاشیده اند می گذارند . مهره ها را تکان می دهند و در کاسه می گردانند و این گرد لعاب روی آنها را به خوبی می پوشاند . پس از پختن ، همه این مهره ها به رنگ فیروزه ای درمی آیند . استادکاران قم نمی خواستند جزییات بیشتری در این مورد بدهند و بگویند مثلاً چگونه مهره را با گرد خشک لعاب می پزند . شاید از رقابت می ترسیدند زیرا ساختن این مهره ها انحصار قم است و از آنجا به همه ایران فرستاده می شود و به همین مناسبت هم اطلاعات من درباره طرز پختن آن ناقص است .
خرمهره مصنوعاتی سرامیک به رنگ آبی فیروزهای روشن است که به آن کوجی یا مهره مهر نیز میگویند و هر مهرهای چون شکافته میشود، حاوی بلور دانه دانه سفید رنگ سخت و خشن میباشد و استان قم تنها تولید کننده مصنوعات خرمهره به صورت گسترده در جهان است.بیشتر مردم شکل مهرهای خرمهره را دیدند و آن را برای دفع چشم بد، میآویزند اما این مهرهها راز و رمزی دارند که شنیدن آن خالی از لطف نیست.
هر چند صنعت قالیبافی از دیرباز بین عشایر و روستاییان قم رایج بوده است. لکن سابقه قالیبافی در قم با شیوه فعلی به اواخر دهه دوم قرن بیستم میلادی یعنی حدود 80 سال قبل می رسد؛ یعنی زمانی که تجار کاشان دارهای قالی را بدانجا برده و کار را در مقیاسی محدود شروع کردند و هنوز بیست سالی از آن نگذشته بود که قالیبافی در آن با ابعادی تجارتی به صورت پیشرفته و قابل ملاحظه ای ارائه طریق داد. اين صنعت بسرعت در شهر قم معمول و رایج شده و به تدریج به روستاهای اطراف نیز گسترش یافت. با اینحال صنعت قالیبافی در بین عشایر شاهسون منطقه از قبل به شیوه ذهنی بافی معمول بوده است.
توجه به کیفیت و کمیت عملکرد مشاغل سنتی یکی از راهکارهای مهم در بهبود روند صادرات مطلوب و دستیابی به بازارهای جهانی است. سوهان به عنوان مهمترین سوغات قم مورد استقبال بسیاری از زائران و گردشگران قرار داشته و سوهانپزی از جمله مشاغل سنتی تأثیرگذار در اقتصاد کشور است. مدیرکل استاندارد و تحقیقات صنعتی قم، با خبر اعطای مهر استاندارد به کارخانههای سوهانپزی حائز شرایط در همایش بزرگداشت روز جهانی استاندارد، بر اهمیت استانداردسازی این محصول تأکید کرد و افزایش کمی و کیفی سوهان قم و تحول در بستهبندی سوهان را روشی مؤثر در بهبود عرضه کیفی و تحولات مثبت اقتصادی نام برد. بهمناسبت روز جهانی استاندارد با سیدعلی عارفی مدیر یکی از کارگاههای سوهانپزی قم به گفتوگو نشستهایم.
بازار قم بهخصوص بازار فرش را حتی اگر قصد خرید فرش دستبافت ندارید، در برنامه بگذارید. سایر آثار صنایع دستی مثل سفال را هم از دست ندهید. سوهان قم نیز با تنوعی که امروزه پیدا کرده یکی از بهترین سوغات است.
خبرگزاری میراث فرهنگی- گردشگری- در هر سفر، بخش مهمی به صنایع دستی یا آثار هنری اختصاص مییابد. مانند بسیاری از مناطق ایران، از دیرباز انواع هنرهای سنتی در میان مردم قم رایج بوده است.
برخی از مهمترین هنرها عبارتاند از قالیبافی، سفالگری، منبتکاری، کاشیسازی و کاشیتراشی، آجرتراشی و حجاری که در نیم قرن اخیر تا حدی همگی رو به افول بودهاند. ولی قالی قم هنوز دارای محبوبیت ایرانی و جهانی است. قالیهای قم با طرحهای سنتی و ابتکاری اغلب از جنس ابریشم در ابعادی کوچک بافته میشود که بر گرفته از ویژگی خاص قم به عنوان شهری زیارتی است.
علاوه بر قالی، سرامیک همراه سجاده، مهر و تسبیح و خرمهره مهمترین سوغات قم محسوب میشود.
سوغات ویژه شهر مذهبی قم سوهان آن است که امروزه بسیار متنوع تولید می شود. در حدود یک قرن پیش نوعی حلوا و شیرینی خانگی و محلی در قم طبخ میشد و به حلوای قمی مشهور بود. معروف است از مظفرالدین شاه قاجار در قم با حلوای قمی پذیرایی شد و وی پس از صرف حلوای قمی گفت این حلوا مثال سوهان غذای مرا بریده و هضم کرد. از آن پس بر این شیرینی عنوان سوهان نهاده شد.
امروزه نزدیک به 400 واحد پخت سوهان در قم مشغول به کارند که با کمی پرس و جو سوهانی خوب پیدا میکنید.
آرامگاه علی بن بابویه قمی - قم گنبد ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق در کنار خاوری قبرستان قدیمی بابلان و هم اکنون در خاور خیابان ارم و در مقابل مقابر الشیوخ (شیخان) واقع شده است. دارای قبه، بقعه، ایوان و صحنی مشتمل بر سه حجره است. برفراز بقعه، گنبدی از آثار صفویه قرار دارد که بیش تر از نیم قرن قبل تجدید بنا شده و با کاشی های دوالی فیروزه فامی آراسته شده است. در مواضع مختلف آن با کاشی های الوانی به خط بنایی در بالا نام جلاله و در وسط، نام محمد و در پایین نام علی نوشته شده است.
ایوان مهدعلیا صفوی - قم ایوان مهدعلیا صفوی از آثار مهد علیا همسر یا مادر سلیمان صفوی است که در سال 1129 بنا شده است. این ایوان به دهانه 11 و درازا 12 و ارتفاع 14 متر با جلا و جرزهای آجری و محرابی زیبا آراسته به گچ بری و کتیبه ای کمربندی و پوشش رسمی بندی در سه قسمت با 9 غرفه با چندین درگاه از طرفین به دو شبستان خاوری و باختری مرتبط است. این ایوان زیبا به لحاظ قدمت ومعماری از ارزش های جهانگردی برخوردار است.
باغ گنبد سبز - قم در انتهای خیابان چهار مردان قم، جنب گلزار شهدا و در بخش خاوری شهر، درون باغی کوچک موسوم به باغ گنبد سبز، سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است. این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان معروف می باشند.با توجه به کتیبه های تاریخی موجود، دو گنبد از این مجموعه محل دفن خاندان فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است. کتیبه گنبد سوم از بین رفته است وتاریخ و صاحب آن معلوم نیست اما با توجه به مدارک مختلف، این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط می شود. مردم قم، این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن سعد، سعید و مسعود از بزرگان عرب های اشعری و احیاکنندگان قم در دوره اسلامی می دانند. بر اساس کتیبه تاریخی موجود، این سه گنبد، مدفن خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص گمنام دیگری است.
تیمچه بزرگ - قم تیمچه بزرگ قم (بازار) یکی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می آید که در نزدیکی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه (س) واقع شده است. معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی( هنرمند و معمار مشهورآن دوره) صورت گرفته است. بنای تیمچه بزرگ قم از دو طبقه با پوشش طاق و گنبد تشکیل شده است که طبقه پایینی دارای 20 حجره و طبقه بالایی آن دارای12 غرفه با ارسی های زیبا است. زوایای بالای حجره ها وپاطاق پوشش چشمه شمالی بنای تیمچه مقرنس گچی دارد. وجه تسمیه این بنا به « بزرگ » به جهت دو تیمچه کوچک تر قم بوده که در جریان تعریض خیابان از بین رفته اند.
تپه قلعه مبارک*آباد - قم تپه قلعه مبارک آباد در بخش مرکزی دهستان قنوات و حدود 200متری روستای مبارک آباد و خاور قم درسمت راست جاده قم سراجه واقع و فاصله آن تا شهرستان قم 6 کیلومتر است. با توجه به آثار به دست آمده قدمت این تپه به دوران ساسانیان می رسد. هم چنین برروی سطح تپه تکه سفال هایی مربوط به قرون 7،4 هجری و قطعات شکسته وناقص آجرهایی باضخامت 4 سانتی متر ویک نمونه به عرض 10 سانتی متر وضخامت 3 سانتی متر وبه شکل مستطیل دیده شده است.
این استان مابین استان های تهران، مرکزی، اصفهان و سمنان قرار گرفته است.
مساحت :km2 10743
مرکز شهرستان قم : فاصله تا تهران km 135منطقه جغرافیائی استان قم :
به علت مجاورت با کویر در تابستان گرم و خشک و در زمستان تا حدودی ملایم است.وضعیت آب و هوا :
به دلیل شوری خاک رونق چندانی ندارد. به جز قسمت های مرتفع، خاک ها می شود امکان رویش را در آن کاهش داده و پوشش گیاهی نیز از میزان قابل توجهی برخوردار نیست.کشاورزی :
ظرفیت معدنی :
سرب، روی، منگنز، باریت، نمک، گچ، تراورتن.
- نمک – استخراج و بهره وری از سنگ نمک کوه نمک در km25 شمال باختری قم، معدن نمک یزدان و هم چنین استحصال نمک از دریاچه حوض سلطان
- نفت و گاز – از منابع طبیعی قم ولی هنوز مورد بهره برداری واق نشده است.
- آهن و منگنز – از نظر میزان ذخیره در سطح کشور و خاورمیانه در جایگاه ممتازی قرار دارد.
استان قم با وسعتي معادل 14631 كيلومتري مربع در مركز كشور واقع شده و مركز آن شهر قم است. اين استان بين 51 و 30 تا 50 و 30 درجه طول شرقي نسبت به نصفانهار گرينويچ و 15 و 35 تا 24 و 15 درجه عرض شمالي نسبت به خط استوا قرار گرفته است. استان قم از شمال به « جلگه وارمين و شهر ري از استان تهران و ساوه از استان مركزي، از جنوب به شهرستانهاي محلات و دليجان از استان مركزي و كاشان از استان اصفهان و كوير نمك واز غرب به شهرستانهاي آشتيان و تفرش از استان مركزي محدود است. براساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1375، اين استان داراي يك شهرستان، 4 بخش، يك شهر، 9 دهستان و 363 آبادي داراي سكنه بوده است. شهرستان قم به عنوان تنها شهرستان استان قم و شهر قم مركز شهرستان و مركز استان ميباشد.
علت نامگذاري قم به اين نام و القاب منسوب به اين شهر
علت انيكه اين شهر را به اين اسم موسوم نموده اند در آنستكه قم مجمع آبهاي سميره و اناربار بوده و به اين واسطه گياه و علف در آن رويش مي نمود و صحرانشينان در آن نقطه جمع مي آمدند و چادرهايي براي سكونت بنا مي نمودند كه به آن خانه ها و چادرها(كومه) مي گفتند و باگذشت زمان كومه را مخفف نموده و(كم) گفته و سپس معرب كردند و قم خواندند(26).
همچنين وجه ديگري كه در اين باره ذكر كرده اند: اينكه"كم" به وسيله اشعريها از كمندان(كه يكي از قريه هاي تشكيل دهنده شهر قم بود) گرفته شده و به منظور تخفيف در تلفظ آن، قسمت دوم آن را حذف كرده و كم ناميدند و كاف را تبديل به قاف نموده و قم خواندند(27).
1ـ از حضرت امام جعفر صادق(ع) و او از پدران بزرگوارش، از رسول خدا(ص) روايت نمود كه فرمود: در شب معراج كه به سوي آسمان مي رفتم جبرئيل مرا بر كتف راستش نشانده بود، در زمين جبل، بقعه اي ديدم از مشك خوش بوتر و از زعفران خوشرنگتر، ناگاه ديدم پيرمردي كلاه درازي بر سر دارد، به جبرئيل گفتم: اين بقعه چيست؟ گفت: جايگاه شيعيان تو و شيعيان وصي تو علي(ع) است.
گفتم: اين پيرمرد كيست؟
جبرئيل گفت: شيطان است.
گفتم: از ايشان چه مي خواهد؟
جبرئيل گفت: مي خواهد تا آنان را از دوستي و ولايت وصي تو اميرالمؤمنين علي(ع) باز دارد و به نافرماني و گناه دعوتشان كند.
گفتم: اي جبرئيل، مرا به آن مكان ببر، با حركتي كه سريعتر از برق بود مرا به آنها رسانيده. گفتم(يا ملعون قم) يعني اي ملعون برخيز و برو در اموال و اولاد و زنان دشمنان ايشان شركت كن. زيرا به راستي تو را بر شيعيان من و شيعيان علي(ع) سلطنتي نيست(28). لذا از اين رو آن مكان را قم ناميدند.